این بررسی تطبیقی، که توسط مدیریت تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران منتشر شده است، در راستای افزایش آگاهی در رابطه با قوانین و مقررات تقسیم سود، ابتدا به بررسی مقررات تقسیم سود در ایران می‌پردازد و سپس مقررات تقسیم سود را در هند، ترکیه، فرانسه، انگلستان، مالزی، بحرین، مجارستان، فیلیپین، کره جنوبی و چین از لحاظ مرجع تصمیم‌گیری، جرایم مربوط به تقسیم سود، میزان سود تقسیمی، سودهای میان دوره، مدت زمان پرداخت سود بررسی می‌کند.
به گزارش انجمن حسابداران خبره ایران، به نقل از پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه ایران (سنا)، مدیریت تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران گزارش «بررسی قوانین و مقررات تقسیم سود در کشورهای منتخب» را منتشر کرد. مطابق این گزارش، بر اساس قانون تجارت ایران، شرکت‌های سهامی عام بعد از پایان سال مالی، موظف به برگزاری مجمع عمومی سالیانه و ارائه گزارش عملکرد اقدامات یک‌ساله خود هستند و باید در خصوص برخی امور شرکت از جمله میزان تقسیم سود تصمیم‌گیری کنند. در اکثر اوقات، بحث‌برانگیزترین بخش مجمع، تصمیم‌گیری درباره تقسیم سود است، به این دلیل که سهامداران برای دریافت بازده نقدی سرمایه‌گذاری خود، پیشنهاد توزیع حداکثری سود را ارائه می‌کنند و در مقابل، مدیران شرکت‌ها برای جبران کمبود نقدینگی و جلوگیری از خروج منابع مالی، تمایلی به تقسیم سود ندارند. بنابراین مباحث مختلفی در رابطه با تقسیم سود از جمله میزان تقسیم سود و زمان پرداخت بین مدیران و سهامداران مطرح می‌شود که در نهایت تعیین‌کننده‌ی سیاست شرکت در مورد تقسیم سود نقدی است. در حال حاضر از یک طرف سهامداران شرکت‌های بورسی از سیاست‌های تقسیم سود شرکت‌ها و زمان پرداخت آن شکایت دارند و از طرف دیگر مدیران شرکت‌ها با مشکلات عدم نقدینگی کافی در پرداخت سود مصوب مجمع دست به گریبانند که این امر پرداخت سود را به تعویق می‌اندازد.
مطالعه زیر، در راستای افزایش آگاهی در رابطه با قوانین و مقررات تقسیم سود، ابتدا به بررسی مقررات تقسیم سود در ایران می‌پردازد و سپس مقررات تقسیم سود در هند، ترکیه، فرانسه، انگلستان، مالزی، بحرین، مجارستان، فیلیپین، کره جنوبی و چین را از لحاظ مرجع تصمیم‌گیری، جرایم مربوط به تقسیم سود، میزان سود تقسیمی، سودهای میان دوره، مدت زمان پرداخت سود بررسی می‌کند. مختصری از قوانین کشورهای بررسی شده به شرح زیر هستند:
کشور هند
در کشور هند قانون شرکت‌ها (2013) و قانون اعلام و پرداخت سود تقسیمی شرکت‌ها (2014)ناظر بر مقررات تقسیم سود است. در این کشور، هیأت مدیره در گزارش خود به مجمع، مقدار سود تقسیمی پیشنهادی را (در صورت وجود) اعلام می‌کند (این امر در مورد سود تقسیمی میان‌دوره‌ای صدق نمیکند) و مجمع عمومی سالیانه تصمیم‌گیرنده نهایی میزان تقسیم سود است. این سود باید ظرف 30 روز پس از تصویب مجمع پرداخت شود. اگر سود تقسیمی ظرف مدت 30 روز از تاریخ اعلام بوسیله شرکت پرداخت نشده باشد، مدیران مربوطی که آگاهانه مرتکب این نکول شده‌اند، مشمول به 2 سال زندان و پرداخت جریمه 1000 روپیه برای هر روز تأخیر در پرداخت، میشوند. شرکت باید برای تأخیر در پرداخت سود نقدی، بهرهای معادل 18 درصد سالانه طی مدت نکول پرداخت نماید. همچنین در صورتی که شرکتی نتواند سود نقدی را پرداخت کند و این تاخیر تا یک سال ادامه یابد، اعضای هیأت مدیره شرکت در زمانی که این قصور رخ داد، رد صلاحیت شده و نمی‌توانند تا 5 سال به عنوان هیأت مدیره شرکت‌های بورسی انتخاب شوند.
کشور ترکیه
در ترکیه، قانون بازار سرمایه (2012) و اعلامیه چگونگی تقسیم سود (2014)ناظر بر نحوه تقسیم سود در شرکت‌ها هستند. در این کشور، شرکت‌های سهامی عام باید سود خود را در چارچوب سیاست‌های تقسیم سود که به تصویب مجمع عمومی آن شرکت‌ها رسیده است و براساس مقررات مربوطه، تعیین کنند. همچنین پرداخت سود می‌تواند به صورت نقدی یا اقساطی صورت گیرد. در صورت پرداخت سود به صورت اقساطی، مقادیر این اقساط می‌تواند یکسان یا متفاوت باشد. تصمیم‌گیری در مورد اقساط سود تقسیمی و تعداد آن، بر عهده مجمع عمومی صاحبان سهام می‌باشد. البته مجمع عمومی می‌تواند اختیار این تصمیم‌گیری را به هیأت مدیره شرکت واگذار کند. در کشور ترکیه، شرکت‌ها می‌توانند سود میان دوره‌ای پرداخت کنند به شرطی که کل سود تقسیمی میان‌دوره‌ای که در یک دوره مالی پرداخت می‌شود از نصف سود خالص دوره قبل بیشتر نباشد.
کشور فرانسه
براساس مقررات تقسیم سود در قانون تجارت فرانسه، مجمع عمومی صاحبان سهام می‌تواند میزان سود بدست آمده و سود قابل توزیع در کل دوره را تصویب کند و این اختیار را دارد که توزیع تمام یا بخشی از سود را به صورت سود نقدی یا سود سهمی مشخص نماید. همچنین بر اساس قوانین،شرکت‌ها می‌توانند برای سهامدارانی که در طول دو سال گذشته و در تاریخ پرداخت سود همچنان سهامدار شرکت هستند، افزایشی را در سود تا سقف 10 درصد تعیین کنند که نرخ آن توسط مجمع عمومی فوق العاده تعیین می‌شود. در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس، تعداد سهام واجد شرایط برای این افزایش در سود برای هر سهامدار نمی‌تواند از 5/0 درصد سرمایه شرکت بیشتر باشد.
کشور انگلستان
براساس قانون شرکت‌های (2006) در کشور انگلستان، شرکت‌ها به صورت سالانه در مجمع عمومی سود را افشا و برای پرداخت آن تصمیم‌گیری می‌کنند. افشای سود نباید بدون گزارش توجیهی انجام شود و پرداخت سود نباید از میزان مورد نظر مدیران بیشتر باشد. به عبارتی مقدار سود تقسیمی پایان سال در گزارش توجیهی هیأت مدیره اعلام می‌شود و مقدار سود تقسیمی تصویب شده توسط مجمع نمی‌تواند از مقدار پیشنهادی هیأت مدیره بیشتر باشد. مدت زمان پرداخت سود سالیانه در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، نمی‌تواند بیشتر از 30 روز بعد از تاریخ تصویب سود باشد.
کشور مالزی
قانون شرکت‌های مالزی (1965) و لایحه شرکت‌های مالزی (2013) ناظر بر مجمع عمومی و تقسیم سود در این کشور است. در مالزی، قبل از هرگونه تقسیم سودی، هیأت مدیره شرکت باید اجازه تقسیم سود را بدهد. میزان تقسیم سود و زمان پرداخت آن، در اختیار هیأت مدیره شرکت است.
کشور بحرین
در این کشور، قانون تجارت بحرین (2001) ناظر بر مجمع عمومی و تقسیم سود شرکت‌ها است. در این کشور مجمع عمومی سالیانه نهاد تصمیم‌گیر در مورد تقسیم سود است. بر اساس قوانین، در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، مجمع عمومی سالیانه باید ظرف مدت 3 ماه از تاریخ سال مالی شرکت تشکیل شود. همچنین هرگونه توصیه‌ای مبنی بر تقسیم سود شامل نرخ تقسیم سود و میزان آن، می‌بایست حداکثر ظرف مدت 10 روز کاری از تاریخ برگزاری مجمع عمومی اعلام شود. همچنین، تمامی سودهای تقسیمی ظرف مدت 45 روز از تاریخ اعلام آن باید پرداخت شود.
کشور مجارستان
قانون شرکت‌های تجاری مجارستان (2006) ناظر بر مقررات مربوط به تقسیم سود در شرکت‌های سهامی عام است. براساس این قانون میزان سود تقسیمی، از طرف هیأت مدیره شرکت به مجمع عمومی سالیانه پیشنهاد می‌شود و مجمع آن را به تصویب می‌رساند. همچنین براساس قوانین مجامع عمومی شرکت‌های بورسی در صورت وجود مجوز اساسنامه شرکت و داشتن برخی شرایط می‌توانند در مورد سود نقدی میان‌دوره‌ای تصمیم‌گیری کنند و اختیار آن را به هیأت مدیره شرکت بدهند.
کشور فیلیپین
در کشور فیلیپین قانون شرکت‌های فیلیپین راهنمای تقسیم سود و قانون حاکمیت شرکتی فیلیپین ناظر بر مقررات تقسیم سود شرکت‌های فیلیپین هستند. در این کشور مرجع تصمیم‌گیر تقسیم سود، هیأت مدیره شرکت می‌باشد و هیات مدیره شرکت می‌تواند تقسیم سود نقدی را به صورت سود نقدی، دارایی و سود سهمی انجام دهد.
کره جنوبی
قانون تجارت کره جنوبی ناظر بر مقررات تقسیم سود است. براساس این قانون، مرجع تصمیم‌گیر در مورد سود تقسیمی سالیانه، مجمع عمومی و در مورد سود تقسیمی میان‌دوره‌ای هیأت مدیره می‌باشد. پرداخت سود تقسیمی باید ظرف مدت یک ماه از تاریخ تصویب آن در مجمع عمومی سالیانه (در مورد پرداخت سود تقسیمی سالیانه) یا در جلسه هیأت مدیره (در مورد پرداخت سود تقسیمی میان‌دوره‌ای) صورت پذیرد.
کشور چین
در کشور چین، قانون شرکت‌های چین و راهنمای تقسیم سود نقدی در شرکت‌های پذیرفته شده مقررات تقسیم سود را تعیین می‌کند. مطابق با این قوانین مرجع تصمیم‌گیر برای پرداخت سود تقسیمی مجمع عمومی صاحبان سهام می‌باشد. لازم به ذکر است که براساس قوانین، برنامه‌ریزی برای تقسیم سود بر عهده هیأت مدیره شرکت‌ها است و هیأت مدیره شرکت با در نظر گرفتن عواملی مانند ویژگی‌های صنعت، مرحله توسعه شرکت، مدل عملیات کسب و کار، سطح سودآوری و مخارج سرمایه‌ای قابل توجه شرکت، باید سیاست تقسیم سود خود را در موقعیت‌های مختلف تعیین کند.
جمع بندی
در بررسی قوانین مرتبط با تقسیم سود در کشورهای منتخب نکات زیر قابل برداشت است:
تعیین سقف میزان تقسیم سود توسط هیأت مدیره: بررسی انجام شده در قوانین و مقررات تقسیم سود در کشورها نشان می‌دهد که در اغلب کشورها، سهامداران براساس قوانین مربوطه، حق دریافت سود سالیانه را دارند و مرجع تصمیم‌گیر برای سیاست تقسیم سود عموماً مجمع عمومی و در برخی از کشورها هیأت مدیره است. با این وجود در بیشتر موارد میزان تقسیم سود از طرف هیأت مدیره به مجمع پیشنهاد شده و مجمع عمومی نمی‌تواند بیشتر از این مقدار را تصویب نماید.
مدت زمان پرداخت سود: در بیشتر کشورهای مورد بررسی، پرداخت سود در دوره‌ای کوتاه‌مدت (به مراتب کوتاه‌تر از یک سال مالی) است. به طور مثال پرداخت سود در هند 30 روز، انگلستان 30 روز، بحرین 45 روز، کره جنوبی 30 روز بعد از مجمع یا زمان اعلام سود انجام می‌شود.
تقسیم سود میان دوره‌ای: با نگاهی به کشورهای مورد بررسی می‌توان پی برد که در قوانین اکثر کشورهای فوق‌الذکر، تقسیم سود میان‌دوره‌ای مجاز بوده و شرکت‌ها با تصویب هیأت مدیره خود و با کسب اجازه قبلی از مجمع یا اساسنامه شرکت می‌توانند در مقاطع مختلفی قبل از تشکیل مجمع عمومی سالیانه (حداقل سالی یکبار)، سود تقسیم کنند. امکان تقسیم سود طی دوره موجب می‌شود که انتظارات سهامداران نسبت به سوددهی شرکت‌های تحت مالکیت‌شان در پایان دوره تعدیل شود. علاوه بر این قریب‌الوقوع بودن و سهل‌الوصول‌تر بودن کسب سود تقسیمی طی دوره، خود عاملی است برای نگهداری بلندمدت سهام و جذاب‌تر شدن سهم در بازار سرمایه.
تقسیم سود به صورت اقساطی: از آنجایی‌که حفظ نقدینگی در شرکت برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای بسیار حائز اهمیت است، در قوانین کشور ترکیه، اجازه پرداخت سود به صورت اقساطی داده شده است.
تقسیم سود نقدی یا غیر نقدی: در قوانین برخی از کشورها از جمله مجارستان و فیلیپین، پرداخت سود تقسیمی می‌تواند به صورت نقدی یا غیر نقدی (مثلا به صورت سهام شرکت‌های زیر مجموعه) باشد.
جرایم و مجازات‌ها: در اکثر کشورهای منتخب مورد بررسی، ملاحظه می‌شود که جرایم مربوطه چند‌وجهی بوده و علاوه بر جرایم نقدی، مجازات حبس و بعضاً سلب صلاحیت حرفه‌ای برای تصدی عضویت در هیأت مدیره شرکت‌های بورسی را نیز شامل می‌شود. به عنوان نمونه در کشور هند، در صورت تداوم تأخیر در پرداخت سود تقسیمی تا 1 سال پس از تصویب در مجمع عمومی، اعضای هیأت مدیره به مدت 5 سال صلاحیت تصدی عضویت در هیأت مدیره تمامی شرکت‌های بورسی را از دست می‌د‌هند.
علاقه مندان می‌توانند متن کامل این گزارش را از وبگاه بورس اوراق بهادار تهران به نشانی زیر دریافت کنند:
http://new.tse.ir/pages/
