خبرگزاری تسنیم در پرونده «تاریک‌خانه» موضوع شفافیت اقتصادی را هدف گرفته است. در سه شماره اخیر این پرونده، علی‌عسگری، اقتصاددان و رئیس سابق سازمان امور مالیاتی کشور مهمان این خبرگزاری بوده است و به پرسشهای مطرح درباره نظام مالیاتستانی ایران پاسخ داده است. مشروح این گفتگو به نقل از خبرگزاری تسنیم به شرح زیر ارائه می شود:
علی‌عسگری زاده 1340 در سبزوار است؛ دکترای اقتصاد خود را از دانشگاه تهران گرفته است و تاکنون مناصب گوناگون دولتی و خصوصی را تجربه کرده است. وی شش سال و دو ماه در جایگاه رئیس کل تصدی سازمان امور مالیاتی کشور را بر عهده داشت. عسگری را سید شمس‌الدین حسینی ــ وزیر وقت اقتصاد ــ به ریاست این سازمان منصوب کرد. وی پس از جابه‌جایی دولت در سال 1392 نیز ابقا شد و مسئولیتش تا آذرماه 1394 ادامه یافت.
نکات جالب توجه در مورد ایشان را شاید بتوان چهار مورد دانست؛ اول اینکه با دو دولت با مشی سیاسی مختلف همکاری کرد؛ دوم اینکه یکی از منتقدترین افراد نسبت به شرایط زیرساختی مالیاتها، خود او بود؛ نکته سوم اینکه با توجه به تنگنای درآمدی کشور (ناشی از تحریمها و کاهش درآمد نفت) و همچنین اهتمام شخص او نسبت به این مسئله، در زمان مسئولیتش سازمان امور مالیاتی کشور یک تحول زیربنایی را تجربه کرد؛ و چهارم برخورد زیبای او و طریقه منحصر به فرد کنار رفتنش از ریاست سازمان بود.
او به‌اعتقاد خودش و به‌خلاف رویه مرسوم نه کنار گذاشته شد و نه استعفاد داد؛ بلکه جابه‌جایی‌اش را حاصل یک «تصمیم مشترک» ارزیابی کرد. وی در این خصوص گفت: استعفا ندادم و برکنار هم نشدم؛ دلیلی برای استعفا نداشتم. به وزیر اقتصاد خیانت نمی‌کنم که استعفا بدهم و وزیر هم من را برکنار نکرده است. پس از این «جابه‌جایی» وزیر اقتصاد طی حکمی او را، این بار به‌عنوان مشاور خود، منصوب نمود. او هم‌اکنون به‌عنوان مدیرعامل هلدینگ سرمایه‌گذاری امید، بخش اعظم وقت خود را در فعالیت اقتصادی متمرکز کرده است. بخش اول تا سوم این گفتگو به شرح زیر تقدیم خوانندگان می‌شود.
«بخش نخست گفتگو»
اقتصاد را با تعارف نمی‌شود از نفت جدا کرد/ برای نظام مالیاتی هیچ‌چیز محرمانه نیست
تسنیم: با سلام و تشکر از اینکه این گفتگو را پذیرفتید. لطفاً مدخل ورود به بحث را بفرمایید.
بنده هم سلام عرض می‌کنم؛ خوشحالم که ــ علی‌رغم اینکه در حوزه مسئولیت قبلی‌ام نیستم ــ بعضی مسائل زیربنایی برای جامعه رسانه‌ای و کسانی که در حوزه خبر و تحلیل مسائل اقتصادی فعالیت می‌کنند، اهمیت دارد و این مسائل را دنبال می‌کنند. اعتقادم این است که روی بعضی از مسائل کشور باید کار بیشتری کنیم و با حساسیت و دقت دنبال کنیم، به‌نحوی که این موضوعات به بلوغ مناسبی برسد و برای جامعه و مسئولین کاملاً جا بیفتد، چراکه در مسائل اجرایی کشور، بعضی موارد هنوز جا نیفتاده؛ و من فکر می‌کنم نقش شما در جا انداختن این مسائل خیلی بتواند مؤثر باشد.
خیلی از این موضوعات مهم، به حوزه مالیاتی کشور مرتبط است. حالا چرا این مسئله اینقدر مهم است؟ من چند سیگنال خدمت شما عرض می‌کنم؛ از طریق این چند سیگنال می‌گویم چرا این مسئله این اندازه مهم است و چرا مسئله مالیات به آن میزانی که باید و شاید، در جامعه جایگاه پیدا نکرده است.
بعضی از مسائلی هم که مطرح می‌کنم شاید انتقادی باشد؛ اما بدم نمی‌آید بعضی از مسائل را صادقانه مطرح کنم؛ چون حیف است؛ بعضی مسائل باید در زمان خودش مطرح شود؛ و در آینده دیر خواهد بود. شاید اگر این مسائل را بیست یا سی سال قبل بهتر بیان می‌کردیم، امروز مسئله مالیات در کشور جا افتاده بود و جایگاه مالیات امروز، چیزی که الآن می‌بینیم نبود. البته الآن هم اگر شروع کنیم دیر نیست؛ من فکر می‌کنم هر زمانی شروع کنیم، باز هم یک قدم جلو هستیم.
مدتهاست ما به نفت دسترسی داریم و هر زمان کشور و دولت و مسئولین در پیشبرد کشور نیاز به منابع درآمدی داشتند، نفت همیشه در دسترسشان بوده است؛ از منابع نفت استفاده کرده‌اند؛ بودجه کشور را تأمین کرده‌اند؛ کشور را اداره کرده‌اند و از این موهبتی که خدا داده بهره گرفته‌اند؛ اما می‌شد بهتر استفاده کنند. چون نفت در دسترس‌تر، سهل‌تر، بی‌دغدغه‌تر و بی‌مشغله‌تر از مالیات بوده، دولتها علاقه‌مند بودند که خودشان را وارد درگیری‌های بعضی از مسائل به‌خصوص و حتی مسائل اجتماعی نکنند.
تسنیم: چه‌نوع مسائل اجتماعی؟
گرفتن مالیات در همه کشورها با تعارضات اجتماعی همراه بوده و هست؛ این نیست که مثلاً در کشور ما وقتی بخواهیم مالیات بگیریم، همه موافق پرداخت آن باشند. در هر نظام اقتصادی مالیات گرفتن سخت است؛ حتی آمریکا، اروپا و جاهای دیگر، به‌راحتی مالیات نمی‌دهند؛ همه سعی می‌کنند از مالیات فرار کنند. این که عده‌ای احساس کنند می‌توانند مالیات ندهند و بار مالیات را بر گرده دیگران بیندازند، نه فرهنگ درستی است و نه بر اساس شاخص عدالت، رفتار درستی است، اما متأسفانه همه‌جا وجود دارد. ما به‌اصطلاح می‌گوییم سواری مجانی کردن؛ فرد می‌گوید "من اگر می‌توانم بار هزینه‌ام را گردن شما بیندازم، چرا خودم هزینه بدهم؟" یک ساختمان را فرض بگیرید؛ 10 واحد آپارتمانی است که آب آن مشترک است؛ معمولاً هیچ‌یک از این 10 واحد در مصرف آب صرفه‌جویی نمی‌کند، می‌گوید "چرا صرفه‌جویی کنم وقتی همسایه من می‌تواند صرفه‌جویی نکند؟ پس من هم بیشتر مصرف می‌کنم"؛ همه راغب می‌شوند که بیشتر مصرف کنند و بارشان را بر دوش هم بیندازند؛ کسی راغب نیست کمتر مصرف کند؛ چون هزینه آن را همه می‌دهند.
مالیات هم به همین صورت است؛ وقتی یک عده‌ای مالیات می‌دهند و یک عده‌ای می‌توانند مالیات ندهند، سعی می‌کنند بارشان را به گرده دیگران بیندازند، ولی در جوامع پیشرو با قانون‌مندی‌ها و نظام‌مندی‌هایی که در پیش گرفتند، این مسئله را مدیریت کردند و در مسیر واقعی خودش انداخته‌اند؛ هرکسی که باید مالیات بدهد، نباید بتواند به‌سادگی از آن فرار کند؛ اگر فرار کند به‌سختی با او برخورد می‌شود؛ از نظر اجتماعی حیثیت آنها را زیر سؤال می‌برند.
تسنیم: آیا کشور ما در این زمینه نقص تاریخی دارد؟
مسئله این است که باید به مالیات به‌طور جدی توجه کرد. من فکر می‌کنم ما در چند دهه اخیر ــ از اوایل دهه پنجاه به بعد ــ یک مقدار در مورد مسائل مالیاتی کوتاهی بیشتری کردیم، این همان زمانی است که نفت افزایش قیمت داشت؛ یعنی اوایل دهه پنجاه. شاید اگر در منابع درآمدی دولت نگاه کنیم قبل از آن تاریخ، اهمیت مالیات بیشتر بود. اگرچه در آن زمان ابزارهای دریافت مالیات خیلی کم بود، یعنی اگر ابزارهای امروز را در دست داشتند قطعاً خیلی بیشتر مالیات می‌گرفتند، ولی امروز با این حجم از ابزار که دست بشریت، دولت و مجریان است، استفاده نکردن از این ابزارها جهت تسهیل در مالیات، واقعاً ظلم و بی‌عدالتی نسبت به جامعه است، چون با این ابزارها خیلی راحتتر می‌توانیم مالیات بگیریم.
تسنیم: رویکردها یا راهبردهای کلی شما، در زمان تصدی مسئولیت سازمان مالیاتی چه بود؟
تلاش من در دوره‌ای که مسئول سازمان مالیاتی بودم، این بود که زیرساختهای لازم را برای نظام مالیاتی فراهم کنم، که در چارچوب این زیرساختها بتوان یک نظام‌مندی خوب برای نظام مالیاتی ایجاد کرد. تا زمانی‌که این زیرساختها ایجاد نشوند، نمی‌شود کار جدی کرد؛ همان رویه قبلی می‌شود.
تسنیم: ممکن است به این زیرساختها اشاره بفرمایید؟
یکی از این زیر ساختها، زیرساختهای قانونی است؛ مالیات قانون خوب و بروز می‌خواهد. پیش از این قوانین ما خیلی کهنه و قدیمی بود. قوانین پایه ما مربوط به سال 1346 بود. البته اصلاحات جزئی در قانون، یکی دو نوبت انجام شده بود، ولی شاکله قانون همان است، و چیزی عوض نشده؛ خوب؛ طبیعی است که قانون دهه 40 الآن جواب نمی‌دهد.
پس یکی از زیرساختهای اصلاحات قانونی است؛ چه در مورد قانون مالیاتهای مستقیم؛ چه قانون ارزش‌افزوده؛ چه حتی آن لایحه آخری که در مورد صندوق فروش تهیه کردم؛ سعی کردم زیرساختهای قانونی مهیا شود.
تسنیم: در مورد صندوق فروش کمی توضیح می‌دهید؟
امروز یکی از الزامات شفافیت اقتصادی، صندوق فروش است؛ البته اصناف مقاومت می‌کنند؛ در زمان بنده دائم مدعی می‌شدند که "ما نمی‌گذاریم و هزینه دارد و سواد نداریم"، و از این قبیل؛ من قانع نمی‌شدم.
تسنیم: واقعاً فکر می‌کنید همه اقشار جامعه بتوانند از این صندوقها استفاده کنند؟
وقتی نمایندگان اصناف به ما می‌گفتند "از صندوق فروش نمی‌توانیم استفاده کنیم و قیمت آن بالاست"، من همیشه یک مثال می‌زدم؛ می‌گفتم "موبایلهایتان را روی میز بگذارید"؛ هیچ کدام از آنها موبایل زیر 2.5 میلیون تومان دستشان نبود؛ درحالیکه صندوق فروش 2 میلیون تومان قیمت داشت. یعنی حاضر نبودند برای کسبشان به‌اندازه موبایل دستشان سرمایه‌گذاری کنند؛ ضمن اینکه می‌گفتم: پیچیدگی‌هایی که این موبایل و استفاده از آن دارد، یک‌دهمش را صندوق فروش ندارد. چطور از موبایل می‌توانید استفاده کنید، اما استفاده از صندوق برایتان سخت است؟
تسنیم: به زیرساختهای قانونی و صندوق فروش اشاره کردید، زیرساخت دیگری را هم مدنظر داشته‌اید؟
بله؛ مثلاً زیرساخت نرم‌افزاری. یک نظام مالیاتی خوب کنار زیرساخت قانونی، یک زیرساخت نرم‌افزاری مناسب می‌خواهد، نرم‌افزاری که نظام مالیاتی بتواند با اتکا بر آن نرم‌افزار، خوب شناسایی کند و خوب از هم تفکیک کند. این نرم‌افزار باید یک نرم‌افزار «یک‌پارچه» باشد؛ یک نرم‌افزاری که بتواند تمام مسائل مالیاتی را خوب رصد کند؛ بین تمام منابع و تمام مؤدیان، بتواند تمام اطلاعات را خوب رصد کند. این زیرساخت نرم‌افزاری مناسب می‌خواهد. اگرچه سیستم مالیاتی فعلی الکترونیکی بود؛ و اگرچه ما این نرم‌افزار را داشتیم، ولی نرم‌افزار یک‌پارچه نبود؛ برای هر منبع مالیاتی یک نرم‌افزار داشتیم به‌صورت سینگل؛ یعنی مستقل از هم؛ هیچ‌جا به‌هم متصل نبودند؛ تقاطع اطلاعات ایجاد نمی‌کردند که اگر یک مؤدی در مالیات مستقیم یک جوری شناسایی می‌شود در ارزش افزوده هم همان باشد. اگر نقل و انتقال ملک انجام می‌دهد، در مالیات اجاره، یا مالیاتهای دیگر هم امکان رصد باشد. اگر به‌ازای کار اقتصادی مالیات می‌دهد، با مؤلفه‌های دیگرش به هم بخورد؛ اینها مستقل از هم بودند.
کنار این زیرساخت، یک زیرساخت دیگر، زیرساخت «فناوری» است؛ نظام مالیاتی خوب کنار قانون و کنار نرم‌افزار مالیات باید زیرساخت فناوری داشته باشد؛ زیرساخت فناوری که امروز بتواند با این حجم داده‌ها در اقتصاد پشتیبانی لازم را از نظام مالیاتی انجام دهد؛ زیرساخت شبکه فناوری که بتواند تمام نقاط کشور را به‌هم متصل کند و در یک چارچوب یک‌پارچه بتواند اطلاعاتی را که شما می‌خواهید با هم رد و بدل کنید، برای شما انتقال بدهد. این زیرساخت هم باید یک‌پارچه باشد.
وقتی که ما در سازمان مالیاتی بودیم، این زیرساخت را ایجاد کردیم؛ هم زیرساخت شبکه ارتباطی؛ هم زیرساخت مرکز دیتا و هم زیرساخت نرم‌افزاری. این زیرساختها باید ایجاد شود تا حجم اطلاعاتی را که امروز در اقتصاد هست بتوان پردازش کرد.
تسنیم: الآن این زیرساخت وجود دارد و به بانکها و بیمه و گمرکها و غیره متصل شده است؟
نه؛ هنوز اینها به بانکها و گمرکها وصل نیستند؛ ما این زیرساخت را ایجاد کردیم که نظام مالیاتی اول خودش به هم وصل شود؛ و در مرحله بعد هر لینکیج دیگری بتوانیم به این سیستم وصل کنیم؛ این سیستم باید این قابلیت را در خودش داشته باشد و خوشبختانه الآن این قابلیت ایجاد شده است. البته یادآور شوم که در قالب این زیرساخت قرار نیست نظام مالیاتی خودش مستقیماً به شبکه بانکی، گمرکی و غیره وصل شود، بلکه این اتصال یک‌طرفه است.
تسنیم: قطعاً یکی از زیرساختهای مهم در سازمان مالیاتی، نیروی انسانی متخصص است، درمورد نیروی انسانی تمهیدی داشته‌اید؟
در مدتی که من مسئول بودم؛ 50 درصد به نیروی انسانی سازمان اضافه کردیم. مجوز گرفتیم و 12 هزار نفر به سازمان جذب شدند؛ سازمان واقعاً از نظر نیروی انسانی که رشته تحصیلش هم مرتبط با کار در سازمان باشد، غنی شد. متخصص در حوزه‌های مالی، حوزه‌های حقوقی و حوزه‌های فناوری. صرفاً هم در این سه حوزه نیرو گرفتیم، درحالی که قبلاً در سازمان مالیاتی با هر رشته‌ای در دهه‌های قبل نیرو گرفته بودند.
تسنیم: مورد دیگری از زیرساختها مانده؟
فضای اداری هم در جایگاه خودش اهمیت دارد که خوشبختانه اقدامات مؤثری هم برای بهبود فضای اداری انجام شد.
تسنیم: بنابراین نظام مالیاتی اگر بخواهد در مسیر طبیعی خودش قرار بگیرد، این نیازمندی‌های اولیه‌اش است. امروز که بسترها آماده شده، نیازمندی‌های نظام مالیاتی چیست؟
نیاز امروز نظام مالیاتی «تبادل اطلاعات» است یا بهتر بگوییم «شفافیت در تبادل اطلاعات» با نظام مالیاتی، یعنی بخشهای مختلف اقتصاد در هر حوزه‌ای که فعالیت می‌کنند ــ که فعالیت آنها در چارچوب قانون با نظام مالیاتی مرتبط می‌شود ــ باید اطلاعاتشان به نظام مالیاتی منتقل شود.
به‌طور مثال صادرات و واردات (تجارت خارجی)، معاملات، قراردادها، خرید و فروشها، جریان پول، معاملات املاک، اطلاعاتی که در بورس هست، اطلاعاتی که در بیمه‌ها وجود دارد؛ همه این اطلاعات سرِ نخشان به مالیات وصل است؛ اگر یک نظام مالیاتی بخواهد خوب فعالیت کند باید این اطلاعات به نظام مالیاتی برسد؛ نباید تعارف کنیم. رسانه‌ها هم فضاسازی نکنند. اتفاقاً مسئولیت آنها این است که به‌عنوان یک وظیفه این موضوع را درست به مردم منتقل کنند.
تسنیم: بعضی مواقع می‌شنویم که بعضی مسائل محرمانه است؛ چقدر با این حرفها موافقید؟
برای نظام مالیاتی هیچ چیز محرمانه نیست؛ چون مالیات یک موضوع حاکمیتی است؛ موضوع شخصی نیست. من اگر در سازمان مالیات می‌گرفتم، برای نظام مالیات می‌گرفتم؛ برای دولت مالیات می‌گرفتم. بنابراین چون مالیات یک مسئله حاکمیتی است، اطلاعات هم برای نظام مالیاتی یک مسئله حاکمیتی است. اگر دست حاکمیت در دریافت اطلاعات باز نباشد، نظام مالیاتی نمی‌تواند فعالیتش را درست انجام دهد. اگر دستش به اطلاعات باز نباشد، رسالت واقعی‌اش را نمی‌تواند انجام دهد.
به همین دلیل است که دهه‌ها و سالها و در طول برنامه‌های مختلف توسعه ــ چه قبل و چه بعد از انقلاب ــ خواستیم اقتصاد را از نفت جدا کنیم ولی نمی‌شود، چون فکر می‌کنیم با تعارف کردن می‌شود اقتصاد را از نفت جدا کرد. زمانی اقتصاد را می‌توان از نفت جدا کرد که شفافیت تبادل اطلاعات در اقتصاد برای نظام مالیاتی بدون هیچ قید و شرطی اجرا شود، این عین عدالت است؛ اگر می‌خواهیم بحث عدالت اجتماعی کنیم؛ بحث عدالت اقتصادی کنیم؛ یا هر تفسیری از عدالت داریم تا این کار انجام نشود، عدالت برقرار نمی‌شود.
تسنیم: چرا اطلاعات شفاف نمی‌شود؟
فرهنگسازی نشده است. دنیای توسعه یافته امروز مسئله شفافیت اطلاعات را سه دهه قبل برای نظام مالیاتی‌اش حل کرده است؛ ما عقب مانده‌ایم؛ چون نرفته‌ایم برای مالیات، نظاممندیها و نیازها را خوب بشناسیم؛ نرفتیم این مسائل را حل کنیم؛ حالا که این مسئله جدی شده، دیگر نباید تعارف کرد. الآن می‌گوییم اقتصاد باید بدون نفت باشد؛ مقاومتی باشد. اقتصاد مقاومتی بدون این مسئله، بدون رفتن به‌سمت شفافیت نمی‌شود؛ تعارف نکنیم.
«بخش دوم گفتگو»
ماشین‌لوکس‌سوارها مالیات نمی‌دهند/ شفافیت مالیاتی قاچاق و رشوه را هم جمع می‌کند/ می‌توان مالیات را ۳ساله ۲برابر کرد
تسنیم: چرا نظام مالیاتی اجرایی نمی‌شود؟
فرهنگسازی نشده است. دنیای توسعه یافته امروز مسئله اطلاعات را سه دهه قبل برای نظام مالیاتی‌اش حل کرده است؛ ما عقب مانده‌ایم. چون مالیات، نظاممندیها و نیازهایش را خوب نشناختیم؛ اما حالا که این مسئله جدی شده، دیگر نباید تعارف کرد، الآن می‌گوییم اقتصاد باید بدون نفت باشد؛ مقاومتی باشد؛ اقتصاد مقاومتی بدون رفتن به‌سمت شفافیت تبادل اقتصادی برای نظام مالیاتی نمی‌شود؛ تعارف نکنیم. مقام معظم رهبری می‌فرمایند «اقتصادمقاومتی»؛ ما مجریان وقتی می‌رویم که اقتصاد مقاومتی را شروع کنیم، در تمام جلسات فقط از اقتصاد مقاومتی حرف می‌زنیم. خیلی به این ورود نمی‌کنیم که اقتصاد مقاومتی در حوزه خودمان چیست.
تسنیم: ممکن است یک مصداق در این زمینه بفرمایید؟
مثلاً چندی پیش کسانی که در بازار سرمایه بودند، برای یک جلسه‌ای از من دعوت کردند؛ بحث این بود که نقش بازار سرمایه در اقتصاد مقاومتی چیست. همه عبارت اقتصاد مقاومتی را برای هم تفسیر کردند؛ به این پرداختند که اقتصاد مقاومتی چیست، آقا در عبارتهای خودشان درمورد اقتصاد مقاومتی چه گفته‌اند؛ اینها فقط جملات را تکرار کردند. من گفتم شما اگر ده جلسه دیگر هم بگذارید و فقط با کلمات بازی کنید و کلمات را تفسیر کنید چیزی حل نمی‌شود.
گفتم شما حوزه کاری‌تان بازار سرمایه است. اگر می‌خواهید برای اقتصاد مقاومتی کاری کنید، نقش شما در بازار سرمایه باید «تکامل مالی» باشد. نقش شما در بازار سرمایه، تأمین مالی برای سرمایه‌گذاران در اقتصاد است. شما باید ببینید که چه‌کاری در بازار سرمایه انجام بدهید که منابع مالی لازم برای سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه را فراهم کنید. چه تنوع مالی و چه تکثّر مالی می‌توانید ایجاد کنید، چه راه‌حلهایی می‌توانید پیدا کنید که دسترسی یک سرمایه‌گذار به منابع مالی تسهیل شود و به منابع مالی با قیمت کم دسترسی پیدا کند؛ هم دسترسی‌اش سهل شود؛ هم کم‌هزینه‌تر برایش فراهم شود. اما می‌بینیم بازار سرمایه با قیمت بیشتر از بانک تأمین مالی می‌کند؛ این اقتصاد مقاومتی نیست. شما باید تسهیلات را کم‌هزینه‌تر و روان‌تر فراهم کنید؛ نقش و رسالت شما همین است. اگر هرکسی در حوزه کار خودش، ترجمه دقیقی از اقتصاد مقاومتی داشته باشد و بداند که چه‌کاری باید انجام دهد تا اقتصاد مقاومتی عملی شود، همان اقتصاد مقاومتی است.
تسنیم: این موضوع الآن در حوزه نظام مالیاتی چگونه است؟
من در حوزه مالیات به‌لحاظ تجربه قبلی که دارم عرض می‌کنم، اگر می‌خواهید اقتصاد مقاومتی در حوزه مالیات عملیاتی شود، شفافیت در تبادل اطلاعات اقتصادی با نظام مالیاتی لازم است. نظام مالیاتی هم باید کارکردهای خود را آماده کند که تا این بستر آماده شد کار خود را انجام دهد. اگر نظام مالیاتی همین کار را بکند، اقتصاد مقاومتی انجام می‌شود؛ هیچ کار دیگری نیاز نیست انجام دهد. در این مسیر باید شناخت دقیقتری از مالیات پیدا کنیم؛ نه کسی از مالیات فرار کند؛ نه به کسی اجحاف شود که مالیات بیشتری از او بگیریم؛ چون الآن در نظام مالیاتی ما یک جاهایی اجحاف می‌کنیم؛ چون اطلاعات ناقص است؛ یک جا هم مالیات نمی‌گیریم؛ باز چون اطلاعات ناقص است.
تسنیم: به نظر می‌رسد که هنوز نقص زیرساختی داریم؛ درست است؟
فکر می‌کنم الآن زیرساختهای قانونی رفع شده؛ چون قانون مالیاتها اصلاح شده است. در ماده 169 قانون مطلبی که در مورد تبادل اطلاعات عرض کردم آمده است؛ تأکید شده که این اطلاعات باید به نظام مالیاتی داده شود.
تسنیم: برای کسانی که مالیات ندهند، تمهیدی داشته‌اید؟
تعارف نداریم؛ کسی که اطلاعات ندهد مجرم است؛ مقام معظم رهبری هم حدود یک سال و نیم قبل در یکی سخنرانیهایشان فرمودند اگر کسی مالیات ندهد مجرم است؛ در قانون مالیاتها هم برای کسی که مالیات ندهد و اطلاعات را کتمان کند «جرم‌انگاری» شده است؛ یعنی مجرم است.
تسنیم: به‌نظر شما در حال حاضر اگر شفافیت حل شود، چند درصد مسئله حل می‌شود؟
اگر این مسئله را بتوانیم جا بیندازیم، ظرف 3 یا 4 سال درآمدهای مالیاتی را می‌توان دو برابر کرد؛ با همین ظرفیتی که الآن در اقتصاد هست؛ نه بیشتر.
تسنیم: آیا خود شما نابرابری و بی‌عدالتی را بر اثر عدم شفافیت حس می‌کنید؟
البته؛ شما می‌بینید ماشینهای عجیب، و گران‌قیمت در خیابانها می‌چرخند؛ اطمینان داشته باشید کسی که سوار این ماشینها می‌شود، مالیات نمی‌دهد. من با یک هیئتی به فنلاند رفته بودم؛ از وزیر «مالیات و گمرک» آنجا سؤال کردم "شما یک کشور توسعه یافته‌اید؛ چرا مثل ما در ایران ماشین گران‌قیمت در خیابانهایتان وجود ندارد؟" گفت "کسی جرأت نمی‌کند این ماشینها را سوار شود؛ چون اگر کسی این ماشینها را سوار شود، رتبه درآمدی‌اش بالا می‌رود و ما درصد مالیات بیشتری از او می‌گیریم. مثلاً الآن رتبه مالیاتی‌اش 4 است؛ وقتی این ماشینها را سوار شود، رتبه مالیاتی‌اش 6 می‌شود؛ به‌جای 40 درصد باید 60 درصد درآمدش را مالیات بدهد. کسی نه جرأت دارد اینطور هزینه کند و نه درآمد این‌چنینی دارد که سوار این ماشینها شود؛ پس ولخرجی نمی‌کند".
ولی در ایران حساب و کتابی وجود ندارد؛ ولخرجی زیاد است. البته خیلی از این ماشینها پول شخصی افراد نیست و از حساب شرکت خریده می‌شود. به حساب هزینه شرکت می‌نویسند؛ بعد در استهلاک می‌برند؛ در قیمت تمام‌شده می‌برند؛ و از مردم می‌گیرند، یعنی از پول من و شما این ماشینها را سوار می‌شوند؛ از پول شخصی‌شان سوار نمی‌شوند؛ برای شرکت می‌خرند.
تسنیم: الآن سازمان مالیاتی چنین استهلاکی را می‌پذیرد؟
بله؛ وسیله نقلیه است؛ مجبور است بپذیرد؛ چون ذکر نشده که چه ماشینی می‌توان گرفت؛ دولت نیست که اگر بخواهی برای بخش دولتی بخری باید حتماً باید تولید داخل باشد. بخش خصوصی محدودیت ندارد.
تسنیم: همین نقص قانونی نیست؟
خیر؛ نقص نیست؛ توجه کنید؛ کسی که این ماشینها را می‌خرد در شرکت هم درست مالیات نمی‌دهد؛ آنجا هم چندتا دفتر دارند؛ فقط یک دفتر اصلی را به نظام مالیات معرفی می‌کنند. اما اگر مسئله اطلاعات حل شود و آن دفتر دوم و سوم برداشته شود، دیگر چیزی برایش نمی‌ماند که ماشین لوکس بخرد. یا باید سرمایه‌گذاری کند؛ یا اگر نمی‌تواند باید بخشی از سود را مالیات بدهد.
تسنیم: اصلی‌ترین مسئله نظام مالیاتی را چه‌چیزی می‌دانید؟
امروز حیاتی‌ترین مسئله در حوزه نظام مالیاتی واقعاً بحث «شفافیت و تبادل اطلاعات» است. تا این مسئله حل نشود، قاچاق برداشته نمی‌شود. اگر تبادل اطلاعات شفاف نشود، ده سازمان دیگر هم برای مبارزه با قاچاق و مواد مخدر و غیره بگذاریم، هیچ‌کدام از این معضلات جمع نمی‌شود.
تسنیم: مواد مخدر به مالیات چه ارتباطی دارد؟
بالاخره یک قاچاقچی مواد مخدر، پول رد و بدل می‌کند؛ بدون پول که این مواد رد و بدل نمی‌شود، مثلاً یک قاچاقچی مواد مخدر میلیاردها پول در حسابش گردش می‌کند. در نظام اقتصادی که سرش به تنش می‌ارزد، سؤال می‌کنند "این پول از کجا آمده است؟" یا شخص جواب می‌دهد "شرکت دارم" که پرسیده می‌شود چه شرکتی؛ یا جواب می‌دهد "تاجر و بازرگانم" که پرسیده می‌شود "پرونده‌هایی که برای مالیات داری کجاست؟" اگر شما جایی نتوانی اثبات کنی که این درآمد از کجا آمده مشخص می‌شود که حاصل کار خلاف است. یا شما کاری می‌کنید که غیرقانونی نیست و پرونده مالیاتی ندارید؛ می‌گویید "من یک بازرگانم؛ درست است؛ اشتباه کردم؛ پرونده مالیاتی ندارم". اما اگر نتوانی اثبات کنی که فعال اقتصادی هستی پس یک کار خلاف قانون انجام می‌دهی. حتی شفافیت مانع ایجاد فساد در اقتصاد می‌شود. شما وقتی می‌بینید در حساب شخصی، یک میلیارد، دو میلیارد پول واریز شده، باید از او سؤال کرد که این پول از کجا آمده است. یا فعالیت اقتصادی کرده که پرونده مالیاتی نیاز است؛ یا اگر فعالیت اقتصادی نکرده، کارش چیست؟ ارث به شخص رسیده، یا خانه فروخته؛ مدرک نشان می‌دهد. اما اگر اینها را نداشت چی؟ یا قاچاق کرده یا رشوه گرفته است. کلی از پرونده‌های دادگاهها هم جمع می‌شود.
سفری که به فنلاند رفته بودیم، به‌اتفاق قوه قضائیه و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی بود؛ تحقیق می‌کردیم که چطور اگر نظام مالیاتی اصلاح شود و دولت الکترونیک عملیاتی شود، پرونده‌های قوه قضائیه کم می‌شود؛ نظام مالیاتی چه کمکی می‌تواند به نظام قضایی کشور کند؟ وقتی دادگاه می‌روید کلی از مسائل دادگاه مالی‌است؛ افراد کلاه سر هم گذاشته‌اند. خوب؛ چرا یک فرد باید جرأت کند مال کسی را بالا بکشد؟ وقتی از آن شخص سؤال شود "چطور این پول به حسابت آمده؟"، دیگر جرأت اینکه مال کسی را بالا بکشد نخواهد داشت؛ اما وقتی سؤال نمی‌شود این کار را می‌کند؛ در ایران حالت خوشبینانه‌اش این است که خرج می‌کند؛ بدبینانه‌اش هم این است که برمی‌دارد و ممکن هم هست که از کشور برود که خسارتش بیشتر است.
تسنیم: نسبت اقتصاد مقاومتی را با «شفافیت» چگونه می‌دانید؟
من فکر می‌کنم امروز تحقق اقتصاد مقاومتی نیاز به شفافیت دارد. نظام مالیاتی اگر بخواهد کارکرد خوبی از خود بروز دهد نیاز به شفافیت دارد. انتخابات می‌آید و می‌رود؛ این مسائل گذراست ولی نظام مالیاتی دائمی است.
تسنیم: در مورد اجرای این قانون مردم مقاومت نمی‌کنند؟
من فکر می‌کنم اگر یک مقدار جدی‌تر ورود پیدا کنیم و واقعی‌تر وارد مسائل شویم، اتفاقاً مردم هم استقبال بیشتری می‌کنند. مردم اگر بدانند مالیات در جایگاه خودش درست استفاده می‌شود پشتیبانی قوی‌تری می‌کنند؛ اتفاقاً اگر غیر از این باشد دلخور و دل‌آزرده می‌شوند؛ یکی از سؤالهایی که من وقتی در نظام مالیاتی بودم زیاد می‌شنیدم این بود که "شما از همه مالیات می‌گیرید؟" این «از همه مالیات می‌گیرید» تعبیر دارد؛ یعنی از یک عده‌ای نمی‌گیرید. چرا این را می‌پرسند؟ چون می‌بینند که یکی حقوق‌بگیر است و مالیات می‌دهد، ولی چند تا همسایه دیگرش را می‌بیند که چقدر مالیات می‌دهند. خوب؛ آن‌وقت این سؤال درستی است دیگر! می‌پرسند شما واقعاً مالیات می‌گیرید؟ درست می‌گیرید؟ مسئولیتتان را درست انجام می‌دهید یا نه؟
ضمن اینکه جامعه هم باید این واقعیت را بپذیرد که اگر حاکمیت وارد این مسائل شد، به‌نفع جامعه است. اگر حاکمیت شفاف عمل کرد و تبادلش را برای نظام مالیاتی برقرار کرد به‌نفع همه جامعه است. ممکن است عده‌ای بگویند "به‌ضرر ماست". اما درست نیست؛ این افراد باید مالیات بدهند؛ حق جامعه است؛ حق الناس است؛ باید بدهند؛ اگر ندهند کوتاهی کرده‌اند. این چیزی نیست که به‌راحتی بشود از آن طفره رفت؛ من عرض کردم که پرداخت مالیات براساس حکم مقام معظم رهبری و حکم حضرت امام خمینی مقدم بر وجوه شرعی است؛ چون حق‌الناس است. کسی که مالیات ندهد به‌معنی این است که حق 78 میلیون آدم را تضییع کرده؛ از این حکم بالاتر؟ این که حکم فقهی و حکم شرعی ماست. اول باید مالیات داد، بعد اگر خمس داریم، خمس بدهیم.
تسنیم: شما به‌خوبی به چند موضوع اشاره کردید که شفافیت در مالیات می‌تواند کمک کند به حل معضلاتی مانند رشوه و مواد مخدر و قاچاق؛ می‌خواهم خواهش کنم درباره مؤسسات غیرمجاز هم توضیح بفرمایید.
وقتی که من در سازمان مالیاتی بودم، به رؤسای کل بانک مرکزی ــ هم در دولت قبل و هم در شرایط فعلی، یعنی هم آقای بهمنی و هم آقای سیف ــ عرض کردم که ما در نظام مالیاتی یک سری ابزارها داریم که می‌تواند کمک کند شما این مؤسسات مالی و اعتباری غیرمجاز را سامان بدهید. گفتم من حاضرم در نظام مالیاتی به شما کمک کنم؛ گرچه مسئولیت من نیست؛ مسئولیت شماست؛ ولی من حاضرم کمک کنم.
تسنیم: چرا پرداختن به این مؤسسات اینقدر مهم است؟
خیلی از مؤسسات مالی و اعتباری غیرمجاز سیاستهای پول کشور را درست اجرا نمی‌کنند و در بسیاری از موارد از سیاستهایی که شورای پول اعتبار و بانک مرکزی ابلاغ می‌کنند، تخطی می‌کنند؛ اصلاً رعایت نمی‌کنند. دوم اینکه کسانی که نمی‌خواهند پولشان در مسیر بانکهای مجاز رو شود، پولشان را آنجا می‌گذارند؛ چون شفاف نیست و به شبکه بانکی هم وصل نیست؛ پولها آنجا پنهان می‌ماند؛ در بسیاری از موارد بارگذاری اول و دوم پولشویی از طریق مؤسسات غیرمجاز انجام می‌شود. در مرحله دوم و سوم به شبکه بانکی می‌آورند که پولشان را تطهیر کنند؛ این‌طوری سرنخ پول، قابل ردگیری نیست، مثلاً یک ملکی خرید و فروش می‌کنند، پولش را از آن طریق پرداخت می‌کند؛ بعد ملک را می‌فروشد و پولش را می‌گذارد در بانک مجاز. می‌پرسید "پولش را از کجا آوردی؟" جواب می‌دهند "ملک فروختم"؛ اما اینکه آن ملک پولش از کجا آمده کسی سر در نمی‌آورد.
البته نمی‌خواهم بگویم که همه پولهایی که در این مؤسسات هست، غیرمشروع است؛ چون بعضی از افراد هم هستند که اضافه سود مختصر این مؤسسات هم برایشان مهم است و به همین دلیل پولشان آنجاست؛ اما خیلی از پولهایی هم که آنجا هست به این منظور آنجا رفته که کسی از آن پول سر در نیاورد.
اگر این مؤسسات نظام‌مند بشوند و وارد شبکه پولی واقعی کشور و بانک مرکزی بشوند، جلوی خیلی از اتفاقات گرفته می‌شود. حتی خیلی از این مؤسسات واقعاً ورشکسته هستند ولی با گردشی که ایجاد می‌کنند سرپا مانده‌اند؛ سررشته هرکدام از اینها را بگیرید به یک مشکلی برمی‌خورید.
«بخش سوم گفتگو»
اطلاعات غلط خیلی از بانکها به سازمان مالیاتی/از نهادهای خاص بدون تعارف مالیات بگیریم
تسنیم: غیر از مؤسسات غیرمجاز، بحث شفافیت به خود شبکه بانکی چه کمکی می‌تواند بکند؟ مثلاً معوقات یا سفته‌بازی یا موارد دیگر با شفافیت سامان‌دهی می‌شوند؟
شفافیت خیلی می‌تواند به بانکها کمک کند. مثلاً خیلی از پولهایی که از بانکها رفته و برنمی‌گردد در مسیری که قرار بوده، هزینه نشده است. چون در مسیر دیگری هدایت شده، کلاً منحرف شده است؛ خیلی از این پولها از کشور خارج شده است. خیلی از این پولها را هم از افرادی گرفتند که اصلاً اهل آن کار نبوده‌اند. شفافیت می‌تواند مسیری که این پول انحراف داشته را نشان دهد. وقتی شفافیت نباشد، طبیعتاً این مسیر مشخص نیست.
به‌طور مثال اشخاصی شرکتهایی تأسیس می‌کنند، درحالیکه سررشته‌ای در آن کار ندارند و نمی‌توانند خوب مدیریت کنند؛ پول را خراب می‌کنند و نمی‌توانند برگردانند. اما مسئله اینجاست که بانکها هم نظارت خوب و دقیقی بر استفاده از این تسهیلات ندارند. بانکها تا زمان پول دادن افراد را حساب‌کشی می‌کنند؛ بعد از پول دادن دیگر نظارتی ندارند که این پولها کجا می‌رود. درحالیکه بانکها امین سپرده‌گذاران هستند؛ یعنی پولی که در بانک وجود دارد مال بانک نیست؛ پول مردم است. بانک وکیل سپرده‌گذار است؛ حق توکیل دارد؛ چون وکیل است باید مراقبت کند که این پول درست استفاده شده یا نه. اگر در یک دعوای حقوقی وکیل گرفته می‌شود، این وکیل باید ابتدا تا انتهای پرونده را دنبال کند؛ تمام مراحل دادگاه را دنبال کند و نتیجه را گزارش بدهد؛ فقط به یک دادخواست نوشتن که وکالت تمام نمی‌شود؛ اگر این کار را نکند وکالتی که به او داده شده را به‌درستی اجرا نکرده است. حالا بانک هم همینطور است. بنابراین نظام بانکی از این جهت باید نظارت‌پذیرتر باشد؛ راه‌حلش هم همین شفافیت است.
یکی از مسائلی که من با نظام بانکی داشتم این بود که می‌گفتم شما به یک فرد که در نظام مالیاتی بدهی دارد، وام می‌دهید. قانون گفته باید از نظام مالیاتی استعلام گرفته شود؛ به کسی که بدهی دارد تا زمانی که این بدهی تسویه نشده وام ندهند؛ درحالیکه وام می‌دهند. آن وقت مواردی پیش می‌آید که وام‌گیرنده به من اظهارنامه‌ای داده که شرکتش زیان‌ده است؛ درحالیکه گزارش ترازنامه و سود و زیانی که به بانک داده سودده است؛ خوب؛ یا این شرکت سودده است و به نظام مالیاتی دروغ گفته؛ یا زیان‌ده است و به بانک دروغ گفته است. این اطلاعات را نظام بانکی به‌طور دقیق با نظام مالیاتی تبادل نمی‌کرد.
تسنیم: الآن این ارتباط نظام مالیاتی با بانکها حل شده یا نه؟
ما ضوابط ماده 186 را زمان آقای بهمنی اصلاح کردیم؛ گفتیم باید تحت هر شرایطی این اطلاعات را به نظام مالیاتی بدهید؛ الآن خیلی از بانکها می‌دهند، ولی خیلی از بانکها هم اطلاعات را صحیح و دقیق نمی‌دهند. البته ما این کار را نرم‌افزاری کردیم و از کاغذ جدا کردیم؛ گفتیم اینکه شما یک نامه به ما بدهید و بخواهید ظرف 15 روز جواب بدهیم که بدهی دارد یا نه؛ اگر روز پانزدهم جوابش نیامد وام را بدهید! گفتیم این روال قبول نیست. باید کار نرم‌افزاری شود؛ در سیستم ثبت کنید؛ ما بدانیم کِی از ما درخواست داشتید، تا روز پانزدهم جواب را بدهم؛ معلوم شود شما کِی مکاتبه کردید؛ نظام مالیاتی هم کِی جواب شما را داده است.
تسنیم: این به بهبود شرایط کمک کرد؟
الآن متوسط پاسخگویی در این موضوع در نظام مالیاتی به سه روز رسیده است. ولی ما گله‌مند بودیم که باز هم بعضی افراد از بانکها وام چند میلیاردی می‌خواستند؛ اما به ما اعلام می‌کردند مثلاً یک میلیارد؛ به نظام مالیاتی اطلاعات غلط می‌دادند که چه کسی چه مقداری وام درخواست کرده است. ولی وقتی که شخصی بدهی نداشت و ما گواهی می‌دادیم برای وام یک میلیاردی، شخص 10 میلیارد وام می‌گرفت؛ درنتیجه ما در نظام مالیاتی خبر نداشتیم این شخص به‌جای اینکه یک میلیارد در اقتصاد کار کند 10 میلیارد کار می‌کند. مالیات این آدم باید فرق کند.
تسنیم: من می‌خواهم ابعاد این مسئله را کمی فراتر ببرم؛ الآن افزایش نقدینگی در کشور، حدود 30 درصد است؛ در عین حال رشد اقتصادی ما در درازمدت شاید 2 باشد؛ البته این فقط مختص این دولت هم نیست؛ گرچه در این دولت هم همان روند ادامه دارد. عدم شفافیت یک جاهایی ممکن است منجر به فروپاشی اقتصادی یا اجتماعی شود. شاید در مصادیق، اهمیت مسئله اینقدر نباشد. حالا سؤال بنده این است که شفافیت و نظام مالیاتی کارآمد از چه کانالهایی می‌تواند در این زمینه کمک کند؟
نقدینگی یعنی حجم پولی که در اقتصاد به جریان درمی‌آید. هر سال قدری این حجم پول در اقتصاد زیاد می‌شود. یک بخش از نقدینگی که در اقتصاد ما ایجاد می‌شود ناشی از مشکلاتی است که در ساختار بودجه داریم؛ چون بخشی از تزریق نقدینگی در اقتصاد ما از ساختار نظام‌مندی بودجه در اقتصاد اتفاق می‌افتد. وقتی که تراز بودجه کسری داشته باشد یا مجبور به قرض گرفتن از بانک مرکزی می‌شویم یا از روشهایی جبران کنیم که نهایتاً منجر به خلق نقدینگی می‌شود.
تسنیم: ممکن است کمی توضیح بفرمایید؟
فرض کنیم در بودجه دولت، 100 واحد درآمد و 100 واحد هم هزینه پیش‌بینی شده است. از این 100 واحد درآمدی که پیش‌بینی شده، 50 واحد فروش ارز است؛ از طرفی از هزینه‌های جاری و عمرانی هم نمی‌شود کاست. دولت این 100 واحد را هزینه دارد؛ اما فقط 50 واحد از منابع این درآمدها مالیات و باقی منابع دیگر است؛ 50 واحد دیگر ارز است. اگر 40 واحد این ارز فروش رفت؛ یعنی ثبت سفارش شد؛ ارز خریدند و کالا وارد کردند؛ 10 واحدش فروش نرفت؛ یعنی 10 واحد دولت در هزینه‌ها دچار کسری خواهد بود؛ این 10 واحد ارز است؛ این ارز به بانک مرکزی داده می‌شود؛ بانک مرکزی معادل آن پول و اسکناس چاپ می‌کند و به دولت می‌دهد که تراز بودجه دولت درست شود. بعد چه اتفاقی می‌افتد؟ خالص داراییهای خارجی بانک مرکزی اضافه می‌شود. یعنی پایه پولی 10 واحد بالا می‌رود،در ضریب تکاثر ضرب می‌شود و حجم نقدینگی را افزایش می‌دهد. بنابراین یکی از کانالهای افزایش نقدینگی در اقتصاد «عدم تعادل در تأمین منابع و مصارف بودجه» در کشور است.
اگر مالیات بتواند این کسری منابع را جبران کند، هیچ‌وقت آن ارز به ریال تبدیل نمی‌شود. چون بخش زیادی از منابع بودجه دولت به نفت وصل است و اگر فروش نرود از این کانال در اقتصاد نقدینگی تزریق می‌کند.
تسنیم: بحث دیگری که داریم، بحث «پایه‌های مالیاتی» است. به‌نظر می‌رسد در این زمینه هنوز نقص داریم.
چون مکانیزم و نظام‌مندی قوانین ما در مالیات «منبع‌محور» است، به همین دلیل باید پایه‌های مالیاتی متعددی را تعریف کرد. به‌طور مثال مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، مالیات بر مستغلات، مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر خرید و فروش سهام، مالیات بر شماره‌گذاری خودرو، مالیات بر ارث، مالیات بر عایدی سرمایه و غیره. چون نظام مالیات ما منبع محور است، برای هر منبعی باید یک پایه تعیین شود؛ کِی می‌شود مالیات را اضافه کرد؟ زمانی که پایه‌های مالیاتی را گسترش دهیم.
تسنیم: غیر از این هم مگر در دنیا داریم؟
بله؛ پایه مالیاتی در بعضی کشورها دو منبع بیشتر نیست. یکی مالیات بر درآمد است و دیگری مالیات بر مصرف؛ مثل آمریکا و خیلی از کشورهای اروپایی. در این ساختار مالیاتی پایه‌های اصلی مالیات، درآمد اشخاص حقوقی, مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی (براساس پایه مجموع درآمد و مالیات بر مصرف یا همان مالیات بر ارزش افزوده) است. البته در کشور امریکا عمده مالیاتها بر اساس مالیات بر درآمد است و مالیات بر ارزش افزوده ندارند.
جاهایی که مثل ما منبع محور هستند، بر اساس منابع جلو می‌روند؛ جایی‌که درآمد محور است، کاری ندارند که از کدام منبع درآمد دارید؛ از حقوق یا اجاره یا خرید و فروش یا ... همه درآمد را ابراز می‌کنند؛ یک نرخی برای آن تعیین می‌شود؛ کاری به پایه‌هایش ندارند. از هر منبعی کسب درآمد کنید، می‌شود منبع درآمد. نرخش هم تصاعدی است؛ هرچه درآمد بالاتر برود، مالیات با نرخ بیشتری گرفته می‌شود؛ از صفر گرفته می‌شود تا بعضی کشورها 35 درصد تا حتی 60 درصد. چون آنها پایه و منبع را بر این اساس تعریف می‌کنند.
ما در ایران چون پایه‌ها را منابع مالیات تعریف می‌کنیم، لازم است که پایه‌ها را گسترش دهیم؛ مگر اینکه همه پایه‌ها را جمع کنیم. مثلاً بگوییم یک پایه مصرف است؛ مثل مالیات بر ارزش افزوده؛ الآن در اروپا بیش از 50% منابع درآمدهای مالیاتی، مالیات بر ارزش افزوده است و کمتر از 50% مالیات بر درآمد. چون این مالیات هم نقدشونده و هم شفاف است. شفاف‌ترین مالیات، مالیات بر ارزش افزوده است؛ چون اگر درست اجرا شود کسی نمی‌تواند از آن فرار کند. یک پایه هم تعریف کنیم به نام مالیات بر مجموع درآمد؛ بر این اساس می‌شود خیلی از پایه‌های مالیاتی را هم حذف کرد.
تسنیم: نهادهایی هستند که تا به حال از مالیات معاف بودند؛ بفرمایید خطرات اینها چیست و تا به‌حال به کجا منجر شده است؟ تعیین تکلیف شده است یا خیر.
ما در اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم آوردیم که هرکس در اقتصاد تحت هر عنوانی فعالیت می‌کند - به‌ویژه اشخاص حقوقی - باید به نظام مالیاتی جواب بدهد. در ابتدا باید اظهارنامه بدهد - حتی اگر او را معاف می‌دانیم - بعد باید رسیدگی شود؛ به مالیات برسانیم و بعد به نرخ صفر حساب کنیم. درست است که این شخص معاف است، ولی در اقتصاد تقاطع اطلاعات ایجاد می‌کند. این شخص از کسی خرید کرده و به کس دیگری می‌فروشد. ممکن است که این فرد معاف باشد، اما دیگران که معاف نیستند. ما اطلاعات آنها را به‌دست می‌آوریم و شفاف می‌کنیم. بنابراین رویکردمان این بود که هر کس در اقتصاد فعالیت می‌کند باید خودش را به نظام مالیاتی معرفی کند؛ حتی اگر مالیات او را به نرخ صفر حساب کنیم و نگیریم باید اظهارنامه بدهد؛ معرفی شود؛ حسابرسی شود.
تسنیم: چه حجمی از اقتصاد از مالیات معاف است؟
در اقتصاد ایران تقریباً 40 درصد از تولید ناخالص داخلی مشمول معافیت است. بعضی از این معافیتها، معافیت تام و عمومی است؛ مثل بخش کشاورزی؛ بعضی از معافیتها هم گفته می‌شود اگر فلان کار را انجام دهید؛ در اینجا فعالیت کنید - مثلاً صادر کنید یا در منطقه محروم فعالیت کنید - معاف می‌شوید. اما درمورد کشاورزی منطقه محروم و غیرمحروم نداریم.
تسنیم: در مورد نهادها چطور؟
ما در اصلاح قانون مالیاتی اینطور دیدیم که بعضی نهادها که فعالیتهای اقتصادی می‌کنند - آن بخش از فعالیتها که در حوزه شرکت‌داری است - همه اینها باید مالیات بدهند؛ تعارف هم نداریم!
اگرچه برخی از این شرکتها قبلاً هم اظهارنامه می‌دادند؛ مالیاتشان هم رسیدگی می‌شد؛ ولی وقتی به خزانه می‌رفت، معادل مالیاتشان را از خزانه می‌گرفتند. یک جاهایی هم به‌جهت معافیت عمومی که داشتند اظهارنامه هم نمی‌دادند. در اصلاح قانون جدید همه این نهادها و شرکتهای آنها موظف شدند که اظهارنامه بدهند. اگر انشاءالله این قانون کامل اجرا شود، این دغدغه ذهنی هم از جامعه برداشته می‌شود که نهادها مالیات نمی‌دهند. البته نهادها قبلاً هم با نظام مالیاتی ارتباط داشتند، اما ارتباطشان مثل بقیه نبود.
البته بعضی نهادها اموال و املاکی دارند که جزو دارایی آن نهاد است؛ با این موارد در نظام مالیاتی کاری نداریم؛ اما اگر فعالیت شرکتی کنند باید شفاف عمل کنند و مالیات بدهند.
تسنیم: برآورد شما از فرار مالیاتی در شرایط فعلی چقدر است؟ البته این بحث دو بخش است؛ نقص در پایه‌های مالیاتی و قانون و نقص در خود مؤدیان مالیاتی که فرار می‌کنند.
اگر درست مالیات بگیریم - به‌جز بخشهای معاف - دو برابر مقدار فعلی می‌توان مالیات گرفت.
تسنیم: در همین شرایط که گفته می‌شود سود نمی‌کنیم و رشد اقتصادی نداریم؟
نظام مالیاتی از کسی که سود نمی‌کند مالیات نمی‌گیرد. با شرایط فعلی اگر قانون ارزش افزوده را هم تا زنجیره آخر برویم و صندوقهای فروش هم نصب شود و در نظام مالیاتهای مستقیم هم نظام‌مندی‌هایی که لازم هست را انجام دهیم و بتوانیم شفافیت را در تبادل اطلاعات اجرا کنیم، من اطمینان دارم دو برابر مالیات فعلی می‌شود گرفت؛ البته شما نباید تصور کنید که این کار دفعی است و طی یک یا دو سال انجام می‌شود. این کار مقاومت دارد؛ فرهنگسازی می‌خواهد؛ خود نظام مالیاتی باید آمادگی داشته باشد که بتواند برود. الآن نظام مالیاتی باید با جدیت این کار را دنبال کند و سامان دهد. بسترهای خوبی در حوزه‌های مختلف ایجاد شده است. دولت و مجلس هم باید کمک و همراهی کنند؛ حتی قوه قضائیه هم باید کمک کند. چون در اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم یک جاهایی هم قوه قضائیه باید با جدیت بیشتری وارد شود.
علاقهمندان می‌توانند قسمت چهارم (پایانی) این گفتگو را در این پیوند بخوانند.
