در مواقعی که شرکت سود انباشته مناسبی ندارد و یا می‌خواهد که منابع مالی جدید به شرکت وارد کند، از محل آورده نقدی و مطالبات سهامداران اقدام به افزایش سرمایه می‌نماید. به دلیل اینکه افزایش سرمایه از این روش نیازمند تأمین منابع جدید از سوی سهامداران فعلی شرکت است، شرکت حق استفاده و حضور در آن را ابتدا به سهامداران فعلی شرکت می‌دهد. به این صورت که اوراقی تحت عنوان حق تقدم سهام در اختیار سهامداران فعلی قرار می‌گیرد.
می‌توان به این صورت بیان کرد که پس از تصویب افزایش سرمایه توسط مجمع عمومی فوق‌العاده مراتب از طريق نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار (اگر شرکت پذیرفته‌شده در بورس باشد از طریق سایت کدال نیز اطلاع‌رسانی می‌گردد) به اطلاع صاحبان سهام می‌رسد. در این آگهی اطلاعات مربوط به مبلغ افزایش سرمایه و مبلغ اسمی سهام جدید و تعداد سهامی که هر صاحب سهام، حق تقدم در خرید آن را دارد و مهلت پذیره‌نویسی و نحوه پرداخت آن ذکر می‌شود. به هر سهامدار به نسبت تعداد سهام قبلی، حق تقدم تعلق می‌گیرد و برگه‌های حق تقدم به نشانی سهامداران ارسال می‌گردد.
سهامدار در مدت‌زمان مجاز (مهلت پذیره‌نویسی) برای معاملات این اوراق که معمولاً دو ماه می‌باشد، می‌تواند یکی از دو کار را انجام دهد:
۱. پرداخت مبلغ اسمی سهام: در این روش سرمایه‌گذار بایستی به ازای هر سهم مبلغی را در این بازه زمانی دوماهه به شرکت پرداخت نمایید. این مبلغ در ایران معمولاً ۱،۰۰۰ ریال (قیمت اسمی سهم) است. با این کار پس از طی شدن مراحل افزایش سرمایه، حق تقدم سرمایه‌گذار تبدیل به سهم عادی می‌شود.
۲. فروش حق تقدم: اگر سرمایه‌گذار به هر علتی تمایل نداشته باشد که از حق تقدم‌های خود استفاده کند، می‌تواند در این بازه زمانی دوماهه حق تقدم‌های خود را به سرمایه‌گذاران دیگر بفروشد. این حق تقدم‌ها مثل سهام عادی در بورس قابل معامله هستند. مثلاً حق تقدم پتروشیمی اراک با نماد شاراک ح، معامله می‌شود از نظر قیمت مورد معامله نیز، درصورتی‌که افزایش سرمایه شرکت قبل از مجمع عمومی عادی جهت تقسیم سود ثبت گردد، قیمت حق تقدم به میزان آورده سرمایه‌گذار (معمولاً ۱،۰۰۰ ریال) از قیمت روز سهم اصلی در بازار کمتر است.
R نکته: در پایان مهلت پذیره‌نویسی پرداخت کامل مبلغ پذیره‌نویسی از طرف مالکان اوراق حق تقدم بررسی می‌گردد و اگر سرمایه‌گذار به هر علتی مبلغ اسمی سهام را پرداخت نکند و همچنین حق تقدم خود را در بازه زمانی تعیین‌شده به فروش نرساند، شرکت حق تقدم‌های استفاده‌نشده را در یک کد معاملاتی تجمیع نموده و طی مهلت قانونی توسط کارگزار در بازار عرضه می‌نماید و مبلغ حاصل از فروش به‌حساب شرکت واریز می‌گردد و شرکت نیز طی مهلت قانونی وجوه حاصل از فروش حق تقدم‌های استفاده‌نشده را بعد از کسر کارمزدهای فروش، به‌حساب مالکان گواهی حق تقدم واریز می‌نماید. قیمت فروش در این مواقع معمولاً بستگی به قیمت بازار سهام شرکت دارد.
R نکته: شرکت پس از فروش حق تقدم‌های استفاده‌نشده، طبق آگهی که در سایت کدال انتشار می‌دهد، از صاحبان گواهی حق تقدم استفاده‌نشده درخواست می‌نماید که شماره‌حساب بانکی خود را اعلام نمایند و شرکت پس از کسر هزینه‌های فروش حق تقدم، تتمه مبلغ فروش را به‌حساب سرمایه‌گذاران واریز می‌نماید.
قابل‌ذکر است اگر سهامدار مطالباتی از شرکت داشته باشد (مثلاً مطالبات ناشی از سود تقسیمی یا مبلغی که سهامداران عمده به دلایل گوناگون به‌عنوان جاری شرکا به‌حساب شرکت واریز می‌کنند)، می‌تواند از محل مطالبات مبلغ پذیره‌نویسی را تأمین کند. شرکت بدون اعلام رضایت رسمی سهامدار حق استفاده از مطالبات وی را به‌عنوان مبلغ پذیره‌نویسی ندارد و استفاده از مطالبات سهامدار به‌عنوان مبلغ پذیره‌نویسی تنها در صورت اعلام رسمی رضایت وی امکان‌پذیر است. سهامدار باید به‌صورت مکتوب تعداد حق تقدم‌هایی که مایل به تبدیل آن به سهام است و در صورت کافی نبودن مبلغ مطالبات، فیش پرداختی بابت مابه‌التفاوت مبلغ پذیره‌نویسی را به شرکت ارسال نماید.
قیمت تئوریک هر سهام پس از افزایش سرمایه از محل آورده نقدی و مطالبات سهامداران به‌صورت زیر محاسبه می‌گردد:
|
(سهام هر ازای به سهامداران آورده×B+ سرمایه افزایش از پیش سهام پایانی قیمت |
= قیمت سهام پس از افزایش سرمایه |
| 1+B |
- B: درصد افزایش سرمایه شرکت از محل آورده نقدی و مطالبات سهامداران که از تقسیم درصد افزایش سرمایه به عدد ۱۰۰ به دست می‌آید.
- آورده سهامداران به ازای هر سهام در ایران ۱.۰۰۰ ریال می‌باشد.
- آورده سهامداران به ازای هر سهام - قیمت جدید هر سهام = ارزش هر حق تقدم
منبع: كتاب نقش ابزارهای مالی در توسعه بازار سرمایه، نوشته محمدرضا قنبري، احمد اكبري و پگاه امين نژاد، انتشارات انديشه عصر (مطالب با اجازه كتبي مولفين و ناشر منتشر شده است)
