اوراق خرید دین از جمله ابزارهای تأمین مالی مبتنی بر بدهی است. در انتشار اوراق مبتنی بر بدهی، منابع لازم از طریق انتشار اوراق در بازار سرمایه جذب شده و مشابه تسهیلات مالی، مبلغ آن به مجموع بدهی‌های شرکت اضافه می‌گردد.

اوراق خرید دین، اوراق بهادار بانامي است كه به منظور خرید مطالبات‌ مدت‌دار اشخاص حقوقی به استثنای مطالبات ناشی از عقد سلف منتشر می‌شود. این اوراق در بورس‌ها یا بازارهای خارج از بورس قابل‌معامله می‌باشند.

اصطلاحات دستورالعمل اوراق خرید دین

• اوراق خرید دین: اوراق بهادار بانامي است كه به منظور خرید مطالبات‌ مدت‌دار اشخاص حقوقی به استثنای مطالبات ناشی از عقد سلف منتشر می‌شود. این اوراق در بورس‌ها یا بازارهای خارج از بورس قابل‌معامله می‌باشند.
• مطالبات: مطالبات ریالی مدت‌دار اشخاص حقوقی از اشخاص حقیقی و حقوقی ناشی از عقود مبادله‌ای از قبیل فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک و جعاله (به استثنای سلف) می‌باشد.
• باني: شخص حقوقی دارنده مطالبات است که قصد دارد به موجب این دستورالعمل نسبت به فروش آن از طریق انتشار اوراق خرید دین اقدام کند.
• ضامن: شخص حقوقي است که پرداخت مطالبات را در مواعد مقرر در برابر دارندگان اوراق تضمين مي‌نمايد.
• عامل وصول: شخص حقوقی است که به جمع‌آوري مطالبات و پرداخت آن به نهاد واسط و اجراي خدمات مربوط به آن براساس اين دستورالعمل مي‌پردازد.
• عامل فروش: شخص حقوقي است که نسبت به عرضه و فروش اوراق خرید دین از طرف نهاد واسط اقدام مي‌نمايد.
• عامل پرداخت: شرکت سپرده گذاري مرکزي اوراق بهادار و تسويه وجوه است که نسبت به پرداخت‌هاي مرتبط با اوراق خرید دین در مواعد مقرر به سرمايه گذاران اقدام مي‌نمايد.
• امين: حسابرس باني يا حسابرس ديگري است که از ميان موسسات حسابرسي معتمد سازمان انتخاب مي‌شود.
• مقررات: شامل قوانين و مصوبات مراجع ذی‌صلاح از قبیل هيأت وزيران، شوراي عالی بورس، سازمان و ... مي‌باشد.

شرایط مبنای انتشار اوراق خرید دین

• از تاریخ ایجاد مطالبات، حداقل 10 درصد مدت قرارداد سپری شده و اقساط سررسید شده، وصول شده باشد.
• متقاضی تامین مالی نمی تواند بیش از 50 درصد خالص مطالبات خود را مبنای انتشار اوراق قرار دهد.
• متقاضی تامین مالی نمی تواند مطالبات خود از سهامداران شرکت های زیرمجموعه و هم گروه را مبنای انتشار اوراق قرار دهد.
• مطالبات مبنای انتشار شامل مطالبات با وثیقه رهنی نباشد.
• سر رسید مطالبات نباید کمتر از یکسال باشد.
• مطالبات بانک ها و سایر اشخاص حقوقی از دولت در صورتی می تواند مبنای انتشار اوراق قرار گیرد که 1) مبلغ مطالبات، توسط سازمان حسابرسی، وزارت امور اقتصادی و دارایی (معاونت نظارت مالی و خزانه دار کل کشور) و سازمان برنامه و بودجه کل کشور تایید شده باشد. 2) دولت پرداخت های مربوط به مطالبات را در سررسید یا سررسید های مقرر تضمین نموده و تعهد نموده باشد که به منظور تامین اعتبار لازم، ردیف خاصی را در لوایح بودجه سنواتی پیش بینی می کند. 3) خزانه دار کل کشور تعهد نماید پرداخت مبالغ در سررسید یا سررسیدهای مقرر صورت گیرد.

شناسایی درآمدها در استاندارهای بین المللی به دو بخش قبل از انتشار استاندارد IFRS 15  و لعد از انتشار آن تقسیم می شود، بدین نحو که:

قبل از IFRS15   این استانداردها برای شناسایی درآمدها استفاده می شد:

IAS18:درآمد

IAS11:پیمان های ساخت         

SIC31  : درآمد – معاملات پایاپای شامل خدمات تبلیغ                                                    

IFRIC13 : برنامه های وفاداری مشتریان                                                                                           

IFRIC15 : قراردادهای ساخت املاک                                                                      

IFRIC18 : انتقال دارایی ها از مشتریان

و از ابتدای سال 2018 استاندادر IFRS15 جایگزین تمام استاندادرهای فوق شد

واژه استصناع در لغت از بابت استفعال از ماده صنع است و به معنای طلب و سفارش ساخت چیزی را می گویند و در استعمال عرفی عبارت از این است که کسی، ساخت شی ای را از صنعت گر یا هنرمندی تقاضا کند و در اصطلاح فقهی و حقوقی، استصناع قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین قرارداد، در مقابل مبلغی معین، ساخت و تحویل چیز مشخصی را در زمان معین نسبت به طرف دیگر به عهده می گیرد.

سه نکته در قرارداد استصناع وجود دارد که آن را از سایر قراردادها متمایز می کند، نخست این که، در قرارداد استصناع به طور معمول کالای مورد نظر (موضوع استصناع) موجود نیست و سازنده در آینده آن را ساخته و تحویل می دهد، دوم این که در قرارداد استصناع تهیه مواد اولیه و لوازم کار به عهده سازنده است و سوم این که به طور معمول در زمان انعقاد قرارداد کل ثمن پرداخت نمی شود بلکه بخشی از آن به عنوان پیش پرداخت داده می شود بخش دیگر به صورت دفعی یا تدریجی تا زمان تحویل کالا پرداخت می شود گاهی بخشی از آن به بعد از تحویل هم منتقل می شود.

تامین مالی از طریق اوراق استصناع

دولت، شهرداری ها، شرکت های دولتی و بخش خصوصی برای تامین مالی طرح های عمرانی و توسعه ای می توانند از طریق استصناع اقدام کنند. این عمل به دو روش مستقیم و غیر مستقیم قابل اجرا است.

استصناع مستقیم

در این روش وزارتخانه ها، شهرداری ها، شرکت های دولتی و خصوصی که درصد احداث یا توسعه پروژه خاصی هستند و فاقد اعتبار مالی لازم برای انجام آن در زمان حاضر می باشند، طبق قرارداد استصناع (صلح) ساخت پروژه مذکور را به پیمانکار (سازنده) مربوطه سفارش می دهند و در مقابل متعهد می شوند بها و اجرت پروژه را طبق زمان بندی مشخص (برای مثال پنج تا ده سال) به سازنده آن بپردازند. در این روش سفارش دهنده به جای پرداخت وجه نقد در سررسید های مقرر، اقدام به اعطای اوراق بهادار استصناع متناسب با پیشرفت پروژه می کند. پیمانکار (سازنده) دریافت کننده اوراق بهادار استصناع می تواند صبر کند تا در سررسید مقرر وجه اسمی سند را از سفارش دهنده دریافت کند و یا می تواند قبل از سررسید، اسناد مذکور را در بازار ثانوی (بورس اوراق بهادار و یا فرابورس) بفروشد (تنزیل کند).

استصناع غیر مستقیم

گاهی پیمانکاران تمایل دارند به تناسب پیشرفت پروژه، بهای پروژه را دریافت کرده و با تحویل آن، تسویه حساب کنند. این افراد به معاملات مدت دار (بیش از طول احداث پروژه) و وارد شدن در بازارهای مالی علاقه ای ندارند. کما این که گاهی طرح چنان بزرگ و دارای ابعاد مختلف است که یک پیمانکار توان انجام آن را ندارد، در این موارد وزارتخانه ها و سازمان ها می توانند از طریق بانک ها وارد شوند. به این بیان که وزارتخانه احداث پروژه خاصی ( مثل ساخت و تحویل یک فرودگاه بین المللی) را طبق قرارداد استصناع از یک بانک می خواهد. بانک متعهد می شود در قبال مبلغ مشخصی که بر اساس زمان بندی معین ( برای مثال ده سال) پرداخت می شود پروژه را تحویل دهد. سپس بانک آن پروژه را در قالب پروژه های کوچک تر تعریف کرده، با چند پیمانکار قرارداد استصناع می بندد. قراردادهای استصناع بانک با پیمانکاران می تواند در زمان بندی متفاوت از استصناع اول (وزارتخانه با بانک) باشد. حتی بانک برای پایین آوردن قیمت قراردادها می تواند قراردادهای استصناع خود با پیمانکاران به گونه ای طراحی کند که با اتمام پروژه تسویه حساب شود.

در این روش نیز وزارتخانه مربوطه به تناسب پیشرفت پروژه، اوراق بهادار استصناع را که به تناسب قرارداد دارای سررسیدهایی- برای مثال یک تا ده سال- هستند در اختیار بانک قرار می دهد. بانک نیز می تواند در مواقع نیاز به نقدینگی، آن ها را در بازار ثانوی بفروشد و در مواقع مازاد نقدینگی از مردم بازخرید کند، کما این که می تواند صبر کند، در سررسید مبلغ اسمی آن را از دولت دریافت کند.

در ابتدای سال 1391 شرکت الف ساختمانی را به مبلغ 20.000 میلیون ریال خریداری کرد. عمر مفید این ساختمان 20 سال و ارزش باقیمانده آن 2.000 میلیون ریال تخمین زده می‌شود. روش استهلاک خط مستقیم می‌باشد. در پایان سال 1395، به علت اجرای یک عملیات عمرانی توسط شهرداری در نزدیکی این ساختمان، دسترسی به این ساختمان کمتر شد و در نتیجه ارزش ساختمان کاهش پیدا کرد. در پایان سال 1395، ارزش فروش این ساختمان در یک بازار فعال مبلغ 10.000 میلیون ریال می‌باشد که در صورت فروش، شرکت از این بابت متحمل 600 میلیون ریال هزینه خواهد شد. از طرفی در صورتی که شرکت همچنان از این ساختمان استفاده کند ارزش فعلی خالص جریان‌های نقدی حاصل از استفاده ساختمان مبلغ 12.000 میلیون ریال برآورد می‌شود. با این شرایط در ترازنامه سال 1395، این ساختمان به چه مبلغی گزارش خواهد شد؟ (میلیون ریال)

1) 9.400                       2) 12.000                     3) 15.500                     4) 20.000

4.500=900× 5=مانده استهلاک انباشته در پایان سال 1395

15.500=20.000-4.500=مبلغ دفتری در 29/12/1395

کاهش ارزش عبارتست از مازاد مبلغ دفتری نسبت به مبلغ بازیافتنی. مبلغ بازیافتنی عبارتست از خالص ارزش فروش یا ارزش اقتصادی، هرکدام بیشتر است. در این سوال خالص ارزش فروش 9.400 میلیون ریال و ارزش اقتصادی 12.000 میلیون ریال است. بنابراین مبلغ بازیافتنی 12.000 میلیون ریال است. با توجه به اینکه مبلغ دفتری 3.500 میلیون ریال بیشتر از مبلغ بازیافتنی است، لذا دارایی باید به مبلغ 12.000 میلیون ریال در صورت وضعیت مالی منعکس شود.

بنابراین گزینه 2 صحیح است.

طبق الزامات IAS 23 که مشابه استاندارد حسابداری 13 ایران است، هزينه هاي تامين مالي كه مستقيما قابل انتساب به ساخت يا توليد يك دارايي واجد شرايط باشد مي بايست سرمايه اي گردد. یکی از ویژگی های مهم دارایی واجد شرایط این است که فرآیند تولید یا ساخت آن طولانی مدت باشد. تعيين مدت زمان طولاني در تعريف دارايي واجد شرايط نيازمند اعمال قضاوت است . وليكن اگر فرايند آماده سازي يك دارايي بيش از1 سال طول بكشد آن دارايي به عنوان دارايي  واجد شرايط طبقه بندي مي شود.

دارايي واجد شرايط لزوما يك قلم مربوط به املاك ،ماشين آلات و تجهيزات نيست ،بلكه مي تواند شامل موجودي ها و يا دارايي هاي نامشهود نيز باشد.

در اغلب موارد موجودي ها زمان قابل توجهي جهت تكميل نياز ندارند ، در اين شرايط امكان سرمايه اي نمودن هزينه هاي مالي وجود ندارد .

اما مثال هاي زير، مواردي است كه ممكن است موجودي ها زمان  زيادي جهت تكميل نياز داشته باشند :

• سركه ، پنير  كه مي بايست براي تكميل فرايند تخمير مدت زمان قابل توجهي نگهداري شوند
• اقلام بزرگي از تجهيزات از جمله تجهزات مربوط به هواپيما و كشتي

در اين موارد امكان سرمايه اي نمودن هزينه هاي مالي وجود دارد.

1. نرخ سود تضمین شده معامله بین شرکت و یکی از مدیران ارشد آن.
2. وجود رابطه بین شرکت اصلی و شرکت فرعی، صرفنظر از انجام یا عدم انجام معامله بین آن‌ها.
3. نوع تضمین دریافت شده در خصوص معامله یک شرکت با واحد تجاری که تحت کنترل طرح بازنشستگی خاص کارکنان آن شرکت است.
4. وجود رابطه بین شرکت سرمایه‌گذار و شرکت تحت نفوذ قابل ملاحظه آن، صرفنظر از انجام یا عدم انجام معامله بین آن‌ها.

طبق استاندارد حسابداری‌ شماره 12، روابط بین واحدهای تجاری اصلی و فرعی باید صرفنظر از انجام یا عدم انجام معامله بین آنها افشا شود.

بنابراین گزینه 4 صحیح است.

يادداشتهاي توضيحي شامل اطلاعاتي است افزون بر آنچه در صورت وضعیت مالی، صورت سود و زيان، صورت سود و زیان جامع، صورت تغييرات در حقوق مالکانه و صورت جریانهای نقدی ارائه می‎شود. این يادداشتها، اطلاعات توضيحي یا جزئیات اقلام ارائه‎شده در صورتهاي مالي و اطلاعاتي در ارتباط با اقلامي که واجد شرايط لازم براي شناسايي در صورتهاي مالي نیست را ارائه مي‌کند.

طبق تعریف بند 7 استاندارد حسابداری شماره 1 صورتهای مالی با مقاصد عمومی، صورتهای مالی است که هدف آن تأمین نیازهای استفاده‌کنندگانی است که در موقعیتی قرار ندارند که واحد تجاری را ملزم کنند گزارشهایی مطابق با نیازهای اطلاعاتی خاص آنها تهیه کند. یعنی به طور کلی صورت های مالی که برای استفاده کنندگان برون سازمانی تهیه و ارائه می شود.

 در سال جاری، شرکت ب شرایط مرتبط با کمک بلاعوض را نقض کرد و به همین دلیل مجبور شد کل کمک مزبور را به دولت برگرداند. کدام دو مورد زیر، رویه حسابداری استرداد کمک بلاعوض دولت را توضیح می‌دهد؟

الف) حذف مانده بدهی ایجاد شده در ارتباط با کمک بلاعوض دولت

ب) شناسایی هزینه در صورت سود و زیان

ج) افزایش بهای تمام شده ماشین‌آلات

د) تعدیل صورت‌های مالی سال قبل

1) الف و ب                      2) الف و د                       3) ب و ج                                    4)ج و د

طبق استاندارد حسابداری 10، هرگاه عین دارایی غیرجاری مرتبط با کمک بلاعوض توسط اعطا کننده مطالبه نگردد، بازپرداخت کمک تا میزان بدهی موجود (حصه تخصیص نیافته کمک بلاعوض) موجب حذف بدهی می‌گردد. هرگونه مازاد قابل پرداخت در این رابطه، در صورت انطباق با معیارهای شناخت دارایی‌های ثابت مشهود، موجب افزایش در مبلغ ثبت شده دارایی مربوطه خواهد شد و در غیر اینصورت فوراً به عنوان هزینه شناسایی می‌شود. استهلاک انباشته اضافی که در صورت نبود کمک تا آن تاریخ محاسبه می‌شد، تعیین شده و فوراً به عنوان هزینه شناسایی می‌گردد.

بنابراین گزینه 1 صحیح است.

مزارعه در اصطلاح قراردادی است که به موجب آن، یکی از طرفین قرارداد، زمینی را برای مدت معین در اختیار دیگری قرار می دهد که آن را زراعت کرده و حاصل را با هم تقسیم کنند. در قرارداد مزارعه، صاحب زمین را مزارع و کسی که روی زمین کار می کند را عامل یا زارع می گویند. صاحب زمین لازم نیست شخصا مالک زمین باشد، بلکه اگر وکیل یا ولی مالک نیز باشد کفایت می کند.

تعریف و ماهیت اوراق مزارعه

اوراق مزارعه اوراق بهاداری است که بر اساس قرارداد مزارعه طراحی شده است، ناشر اوراق مزارعه با واگذاری اوراق، وجوه متقاضیان اوراق را جمع آوری کرده با آن وجوه اراضی قابل زراعت خریداری می کند سپس آن اراضی را به قرارداد مزارعه از طرف دارندگان اوراق به کشاورزان واگذار می کند تا روی آن اراضی زراعت کنند و در پایان سال زراعی محصول را با هم تقسیم کنند، در اوراق مزارعه، دارنده اوراق نقش مالک زمین زراعی و ناشر اوراق نقش وکیل مالک و کشاورز نقش عامل (زارع) را ایفا می کند، پس اوراق مزارعه سند مالکیت مشاع دارنده اوراق بر اراضی مزروعی معین می باشد.

اوراق مزارعه به تبع قرارداد مزارعه منحصر در باب زراعت است و شامل همه انواع محصولات زراعی می شود. شیوه اجرایی استفاده از این اوراق باید بدین شکل باشد که یک موسسه مالی فعال در بخش کشاورزی با مطالعات اولیه و شناسایی اراضی مناسب زراعت، متناسب با ارزش خرید و آماده سازی آن اراضی، اوراق مزارعه منتشر و در اختیار متقاضیان قرار می دهد، سپس با وجوه حاصل از واگذاری اوراق، آن اراضی را خریداری و برای زراعت آماده سازی می کند؛ فعالیت هایی چون تسطیح، زه کشی، کانال کشی، خیابان کشی و ... سپس اراضی آماده زراعت را به قرارداد مزارعه به زراعین و کشاورزان بدون زمین می دهد تا روی آن زراعت و در پایان سال زراعی، محصول به دست آمده را طبق قرارداد تقسیم کنند. موسسه مالی بعد از تحویل گرفتن سهم صاحبان اوراق ( صاحبان اراضی) از محصول و فروش آن ها در بازار محصولات کشاورزی، ابتدا حق الوکاله خود را بر می دارد، سپس باقیمانده سود را بین صاحبان اوراق تقسیم می کند. این رویه تا زمانی که موسسه مالی منحل نشده است همه ساله تکرار می شود.

سود اوراق مزارعه به صورت متعارف به دوره زراعی بستگی داشته و در اکثر محصولات سالانه است. مقدار سود نیز به عوامل زیادی چون میزان تولید (محصول)، قیمت بازار و مدیریت هزینه های تولید بستگی دارد و به طور کامل متغیر است. به این معنی که موسسه ناشر گرچه بر حسب سال های گذشته و پیش بینی وضعیت آینده می تواند دامنه تغییرات سود اوراق را برآورد کند، اما سود واقعی در پایان سال مالی مشخص می شود.

بازار ثانوی اوراق مزارعه

دارنده اوراق مزارعه می تواند اوراق را نگهداری کرده و در پایان هر دوره زراعی از سود اوراق استفاده کند، کما این که می تواند در مواقع نیاز به نقدینگی، آن ها را در بازار ثانوی بفروشد. از آن جا که اوراق مزارعه بیانگر مالکیت دارنده ورق نسبت به سهم مشاعی از اراضی زراعی است، انتظار می رود افزون بر سود حاصل از زراعت، ارزش اراضی زراعی نیز به تناسب نرخ تورم افزایش پیدا کند، در نتیجه به طور طبیعی قیمت اوراق مزارعه بیشتر از قیمت اصلی آن ها خواهد بود، به عبارت دقیق تر قیمت اوراق مزارعه در بازار ثانوی تابع دو عامل خواهد بود. نخست رشد ارزش زمین که به طور متعارف مساوی یا بیشتر از نرخ تورم است. دوم، سود سالانه که فروشنده و خریدار برای هر سال مالی از اوراق انتظار دارند. هر چه به پایان سال زراعی نزدیک شویم، قیمت اوراق مزارعه از این جهت افزایش می یابد و بعد از تقسیم سود، تاثیر این عامل روی قیمت از بین می رود، سپس با گذشت زمان، دوباره تاثیرش شروع می شود.